Jak zadbać o emocje całej rodziny w czasie świąt

Podstawowa definicja inteligencji emocjonalnej brzmi: psychologiczne kompetencje człowieka do rozpoznawania stanów emocjonalnych u siebie i innych oraz zdolności kontrolowania i regulowania emocji. Umiejętności związane z inteligencją emocjonalną można kształtować w każdym wieku i okolicznościach – a najlepszymi ćwiczeniami jest praktyka. Natłok zadań związanych z organizacją świąt nie musi oznaczać rezygnacji z dbania o psychikę swoją i dzieci. Wręcz przeciwnie – wykorzystajcie różnorodne sytuacje z którymi się mierzycie jako okazję do nauki!


Istnieje wiele możliwości spędzenia wspólnego czasu. Postaram się przybliżyć kilka aspektów, które pozwolą wykorzystać przedstawione ćwiczenia w każdym domu.

Kreatywność: Pozwólcie sobie na odrobinę zabawy. Wspólnie wyszukajcie wzory ozdób świątecznych, które można wykonać samodzielnie, lub w artystyczny sposób zapakujcie prezenty dla rodziny. Pozwoli to nie tylko odpocząć od przedświątecznej gorączki – takie opakowania na pewno spodobają się obdarowanym nimi osobom. Być może maluch będzie chciał zaprosić do zabawy swoich przyjaciół i wraz z nimi stworzą wyjątkowe ozdoby? Każda zabawa angażująca dodatkowe osoby to doskonała okazja do uczenia dzieci współpracy i asertywności – ważnych kompetencji społecznych, z których będą korzystać przez całe życie. Pamiętaj, żeby nie zmuszać dzieci do dzielenia się jeśli tego nie chcą, ani nie stosować kar – zamiast tego zaproponuj im, żeby wypracowały między sobą kompromis. Zamiast „nie” znajdź słowo zachęcające do działania. Podkreśl, jak dobre rezultaty osiągają kiedy ze sobą współpracują. Używaj zdań takich jak: „Jestem dumna z ciebie, narysowałeś pięknego Świętego Mikołaja, w czerwonym stroju, z wielką kremową brodą i czarnymi butami, a wiesz, że Basia też lubi rysować i chce narysować go dla swojej mamy. Jeśli już skończyłeś, możesz jej pożyczyć kredki, Basia będzie uradowana, a wy oboje, będziecie mieć swoje świąteczne obrazki.” – nawiązanie do emocji drugiej osoby podziała lepiej niż grożenie i nakazy.

Zdrowie: Przygotowywanie dwunastu tradycyjnych potraw w nowej odsłonie to również szansa na nauczenie dziecka zwyczajów, które zaprocentują przez resztę roku. Zdrowie psychiczne i fizyczne idą przecież w parze, a niepotrzebne przyzwyczajenia lub uprzedzenia wpływają na wykształcenie się negatywnych nawyków żywieniowych. Często dzieciom wydaje się, że czegoś nie lubią tylko dlatego, żeby nigdy tego nie jadły. Warto skorzystać z okazji i wprowadzić do kuchni nowe smaki. Zaopatrz kuchnię w kolorowe owoce, których zwykle w niej nie ma, albo podczas zakupów zaproponuj dziecku, żeby wybrało ten, który mu się najbardziej podoba. Przed wieczornym filmem zamiast popcornu zróbcie razem sałatkę – atrakcyjna forma obudzi ciekawość małego niejadka. Może odkryjesz nowe smaki również dla siebie? Jeżeli nie możesz powstrzymać się od przekąsek, wybierz jeden rodzaj i nie obwiniaj się za to, że po nie sięgasz. Pamiętaj, że jedzenie odżywia nie tylko ciało ale i umysł, a różnorodność pokarmów i zdrowie fizyczne zmniejszają ryzyko złego samopoczucia, wahań nastroju a nawet depresji i lęku.

Emocje: Czyli najważniejsza część każdej międzyludzkiej relacji. Zwłaszcza nieśmiałym i zamkniętym dzieciom święta kojarzą się z sytuacjami, których wolą unikać – występowaniem przed daleką i słabo znaną rodziną, które budzi w nich lęk, czy koniecznością zabawy z osobami, wśród których nie czuje się komfortowo. To okazja do ćwiczeń nie tylko dla dziecka, ale również dla rodzica. Postaraj się wczuć w rolę kilkulatka, który słyszy zachęty do robienia rzeczy, na które nie ma ochoty. Jakie emocje towarzyszyłyby Tobie w takiej sytuacji? Co pomogłoby Ci przezwyciężyć lęk lub zdenerwowanie? Pamiętaj, że dziecko dopiero uczy się wyrażać swoje emocje – jego krzyk lub płacz nie wynika ze złego wychowania i nie powinien być ignorowany lub zabraniany. Dziecko w ten sposób chce przekazać Ci informację: czuję się źle, boję się, wstydzę się, potrzebuję wsparcia. To zupełnie naturalne, że niektóre dzieci potrzebują więcej uwagi, a więc częściej będą się jej domagać, a obecność innych osób w domu będzie dla nich dodatkowo stresująca i dezorientująca. Bądź dla niego wsparciem, cierpliwie tłumacz, że nic mu nie grozi i pozwól oswajać się z sytuacją w swoim tempie.


Istnieje też druga strona medalu – odwiedziny ulubionych kuzynów, moment otwierania prezentów i szaleństwo związane z nowymi zabawkami, które może wymknąć się spod kontroli. Jeśli dzieci są zbyt pobudzone i mogą zrobić sobie krzywdę, poszukajcie sposobu wyciszenia emocji. Zamiast powtarzać „nie krzycz” i „przestań”, zaproponuj im powolne wypicie szklanki wody lub wspólne zaśpiewanie piosenki, aby w ten sposób przekierować część energii na konkretną czynność. Dobrze jest zawczasu ustalić z dzieckiem, co może zrobić, kiedy się zezłości. Ta sama metoda sprawdza się również w przypadku dorosłych – kiedy mierzysz się z silnym stresem, postaraj się przypomnieć sobie miejsca i wydarzenia które w przeszłości pomagały Ci się zrelaksować. Pomyśl, w jaki sposób możesz je przywołać albo odtworzyć. Pamiętaj, że stres nie jest Twoim wrogiem, to ważny przekaźnik informacji o Twoim stanie psychicznym. Zastanów się, gdzie jest jego źródło, czego możesz nauczyć się z tej sytuacji i jak uniknąć negatywnych emocji w przyszłości. Ignorowanie go nie tylko utrudnia rozwiązanie problemu, ale przy długotrwale utrzymującym się podwyższonym poziomie wystawia Cię na ryzyko chorób układu krążenia, nadciśnienie i zmniejsza odporność organizmu.

Pamiętaj, że dzieci są doskonałymi obserwatorami i ukrywanie przed nimi stresu lub złości wcale ich nie uspokaja, zamiast tego zaburza w nich odbiór emocji i towarzyszące im reakcje i uczy błędnych postaw. Pokazujmy, że zdenerwowanie jest zupełnie normalne i że uspokojenie się w takiej sytuacji wymaga pracy. Kiedy czujesz, że wszystko wali Ci się na głowę, nie mów dziecku „wszystko jest w porządku”. Wyjaśnij mu, jak się czujesz i dlaczego potrzebujesz chwili spokoju – tak, by nauczyło się prawidłowego rozpoznawania i określania emocji, a następnie skutecznego ich regulowania. W ten sposób również uczysz dziecko słuchania i empatii. Nie izolujesz go również od negatywnych informacji – jeśli usłyszy, że sprawiło Ci przykrość swoim zachowaniem, będzie tego świadome i połączy je z Twoim złym samopoczuciem. Nie bój się, że odbierze to jako obwinianie go – tylko mając pełen ogląd sytuacji będzie w stanie rozwijać empatię i w przyszłości wypracować własne metody kontroli emocji. Pamiętaj również, że twoje emocje wpływają na dziecko, jest ono twoim lustrem, barometrem pokazującym, jak ty naprawdę się czujesz. Zanim będziesz oczekiwać od dziecka wyciszenia i spokojnego zachowania, zadbaj o swój nastrój i emocje.


O autorce:

Marzena Martyniak– ekspertka ds. kształcenia inteligencji emocjonalnej, prezentująca badania m.in. w USA, Australii i Portugalii. Założycielka Instytutu Rozwoju Emocji i współzałożycielka przedszkola Kraina Emocji. Autorka programu Land of Emotions.

Kraina Emocji – Jedyne w Polsce przedszkole niepubliczne realizujące autorski program Land of Emotions, skierowany do dzieci w wieku 3-6 lat, wyróżniony przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Inteligencji Emocjonalnej z siedzibą w Nowym Jorku.